Robinson Hands Grasp als neurologische basis voor schrijf- motorische,- fijn motorische,- en leervaardigheden.
De scholen zijn weer begonnen en tezamen met het nieuws dat de schrijfvaardigheid van kinderen en adolescenten de laatste jaren achteruit holt, leek het me een goed om de neurologische basis van deze problematiek eens onder de loep te nemen. De Robinson Hands Grasp reflex is samen met andere hand reflexen zeer belangrijk voor de ontwikkeling van manuele handelingen, fijne motoriek, cognitieve (leer)vaardigheden en heeft grote invloed op de subtest-scores van de performale schaal van een IQ- test. Een positieve invloed op deze factoren als de reflex goed geïntegreerd is; een negatieve invloed op deze factoren als deze reflex niet goed geïntegreerd is.
Ik heb het ook specifiek over leermoeilijkheden i.p.v. over leerstoornissen; in zeker 85% van de gevallen is er geen sprake van een leerstoornis maar van onvoldoende rijping van het zenuwstelsel. Onvoldoende rijping van het zenuwstelsel betekent dat de primaire reflexen nog steeds actief zijn òf nog nooit goed zijn geactiveerd tijdens zwangerschap of in de eerste twee levensjaren. Deze primaire reflexen hebben alleen in genoemde fase een belangrijke functie en dat is; overleven en de mijlpalen als rollen, kruipen, zitten staan en lopen, op behoorlijk vastgezette tijden te ontwikkelen.
Een duidelijke indicatie van verstoring in de werking van de primaire reflexen is dat een baby deze fasen niet tijdig bereikt of overslaat. Stress in de zwangerschap, rond bevalling of andere ingrijpende gebeurtenissen in de eerste fase heeft een vertragend effect op het doorlopen van de verschillende stadia die een reflex doorloopt om tot integratie te komen. Daardoor loopt de rijping van het zenuwstelsel vertraging op en vervolgens ook de ontwikkeling van alle andere vaardigheden die belangrijk zijn in ons verdere leven.
Doorlopen de primaire reflexen de stadia van ontwikkeling niet volledig dan blijven ze actief. Deze activiteit vindt op hersenstamniveau plaats. Integreren ze wel goed, dan is dat een teken dat de verbindingen vanuit de hersenstam naar het Limbische systeem (zoogdierenbrein= emotie, gevoel, taal en rekenvaardigheden) en naar de NEo- Cortex (mensenbrein: alle leer, motorische, denk en organisatievaardigheden), goed aangelegd zijn. Ook heeft zich bij goede integratie van de primaire reflexen een laag myeline om de zenuwverbindingen gevormd, waardoor de prikkels om lichaamsdelen aan te sturen en vlot te denken en te handelen, vlot door het zenuwstelsel heen te sturen. Hierdoor kunnen we accuraat reageren, ons concentreren en vaardigheden automatiseren. Zie hier duidelijke kenmerken van storende reflexen als deze vaardigheden niet lukken of met veel energie en herhaling met moeite lukken.
Integratie betekent dus vlot, accuraat, met precisie en met weinig inspanning kunnen handelen. Niet- geïntegreerd betekent dus niet vlot kunnen handelen in alle opzichten. Met ons slimme mensenbrein gaan we de gevraagde of verwachte handeling wel doen, maar op basis van compensaties. We moeten dan veel energie steken in luisteren, aandacht richten, (complexe) taken uitvoeren en bijvoorbeeld schrijven. De Robinson Hands Grasp (RHG) die niet geïntegreerd is, is duidelijk herkenbaar. De pengreep (driepuntsgreep) is afwijkend en schrijven kost veel energie, er wordt te hard op de pen gedrukt. Ook gaat het schrijven langzaam of is nauwelijks of niet leesbaar.
De RHG is een reflex die zich bij een baby kenmerkt door een stevige greep en stevig vasthouden als een volwassene het bovenste deel van de handpalm stimuleert. De reflex heeft een grote invloed op, in eerste instantie, de grof motorische coördinatie van de handen. Zo kunnen we leren grijpen en vasthouden en het verplaatsen (manipuleren) van voorwerpen. Ook manipuleren is figuurlijke zin van het woord heeft met een goed geïntegreerde RHG te maken (kinderen/personen die geen grip hebben op situaties en/of veel aandacht vragen om dingen gedaan te krijgen, of zeer dwingend zijn). Het doel van de RHG is in eerste instantie het faciliteren van overleven en basisveiligheid; Je moet je aan je moeder kunnen vastgrijpen voor warmte, bescherming en voeding, je moet je fles kunnen vasthouden, je moet voorwerpen kunnen manipuleren om iets te krijgen wat je nodig hebt of om “gevaar van je af te duwen”. Verder is op latere leeftijd de grijpreflex belangrijk op momenten dat je uit balans bent, zodat je je kunt vastgrijpen aan voorwerpen. Dit om te voorkomen dat je valt of jezelf bezeert. Ook speelt hij een belangrijk rol bij de oog- hand coördinatie en in het kunnen onderscheiden van je lichaamsmiddenlijn en daarbij ook je linker en rechter lichaamszijde. De reflex verschijnt al in de 10e week van de zwangerschap en is al zichtbaar bij pasgeborenen. De integratie van de reflex (na veel oefenen) zou rond de eerste verjaardag moeten liggen.
Als de grijpreflex goed aangezet is in beginsel, kunnen we de grof motorische vaardigheden steeds verder ontwikkelen door herhaling. Dus steeds weer grijpen, vasthouden, manipuleren en loslaten. De neuronen (zenuwcellen komen daardoor in beweging en gaan verbindingen leggen. Vanuit hersenstam niveau naar steeds hoger gelegen hersengebieden. Uiteindelijk ontstaan er goede verbindingen naar de neo- cortex en specifiek naar de motorische en sensorische delen van de cortex. Deze specifieke delen van de cortex zijn weer opgedeeld in kleine gebiedjes die ieder hun specifieke deel van het lichaam aansturen op grof en fijn motorisch niveau.
We ontwikkelen vaardigheden altijd van grof- motorisch naar fijn motorisch. Hoe beter de myeline zich rondom de zenuwbanen heeft kunnen afzetten in een later stadium van de ontwikkeling van de reflex (rijping), hoe beter en sneller we de handelingen (verfijnd) kunnen uitvoeren. Maar er moet dus eerst een goede verbinding tussen hersenstam/zoogdierenbrein en Neo- Cortex liggen en de allereerste aanzet daartoe is de primaire reflex !!
DE RHG doorloopt verschillende ontwikkelingsstadia van grijpen, voordat we het uiteindelijke eindstadium: de driepunt-greep voor elkaar kunnen krijgen. Soms zie je dat personen duidelijk in een bepaald stadium van ontwikkeling van deze reflex zijn blijven hangen, wat je bijvoorbeeld terug ziet in een onderontwikkelde pengreep. Als we leren schrijven in groep 3 van de basisschool, wordt er in eerste instantie aandacht besteed aan een juiste pengreep (driepunt-greep). Hieronder beschrijf ik hoe dit bij een leerling met een niet goed geïntegreerde pengreep in zijn werk gaat:
Juf: “Jantje, let je erop dat je je potlood goed vastpakt ?” Jantje pakt zijn potlood tussen duim en wijsvinger en doet zijn middelvinger met veel moeite (tong uit de mond…= Babkin reflex 😉 ), achter het potlood en begint te schrijven. Dit proces is bewust en vind dus op Cortex niveau plaats. Dit gaat een paar seconden goed, maar door de stimulatie van het potlood in de handpalm, wordt de RHG geactiveerd. Er ontstaat een reflexmatige handeling (=onbewust en kan niet onderdrukt worden), waardoor de pengreep teruggaat naar het niveau waarop het ontwikkeld was. Jantje moet steeds harder zijn vingers om het potlood drukken om de pengreep correct te houden, gaat daardoor harder op het papier drukken, en kan de letters en cijfers niet meer goed vormgeven. Juf geeft opnieuw de pengreep instructie en Jantje volgt geschrokken en met nog meer inspanning (en op cortex niveau) de instructie op; voornemens deze fout niet meer te maken. Helaas speelt de RHG hem parten en verstoort vanuit het hersenstam niveau het schrijf (en leer)proces.
Jantje zal totdat de RHG geïntegreerd is, moeite houden met schrijven. De juf stopt op den duur met controleren en/of schrijffysiotherapie moet uitkomst bieden. Een mooie tool in de goede richting, echter bij deze vorm van ondersteuning werken we alleen aan het motorische en sensorische deel van de cortex. De werkelijke problematiek ligt dieper in de hersenen op hersenstamniveau. De hersenstam heeft de oeroude eigenschap om in stress situaties òf door externe prikkels op een onrijp zenuwstelsel, primair en dus onbewust te reageren. Hetzij, in een stresssituatie, door bevriezen, vluchten of vechten, òf in het geval van een sensorische prikkel, door een reflexmatige handeling. Fysiotherapie gericht op het schrijven heeft invloed op de motorische en sensorische delen van de Cortex en zal deels/tijdelijk verbetering geven. Als de RHG nog actief ontstaat er door de druk van het voorwerp in de hand, een reflexmatige reactie vanuit de hersenstam die de persoon in kwestie niet kan controleren; de greep verandert of men verliest grip op het voorwerp. We zullen in eerste instantie met behulp van een bewuste handeling, eerst weer proberen onze (gewenste/ aangeleerde) grip te hervatten. De reflex zal onder invloed van de prikkel, direct weer deze grip verstoren. Het kind valt uit het klimrek, we verliezen grip op de pen of op de ontstane situatie. Bij personen in stress of met opgelopen trauma zie je dat de RHG niet geïntegreerd is.
Verdere gevolgen van een nog storende Robinson Hands Grasp zijn op fysiek niveau: Moeite met balans, pijnklachten in één of meer gewrichten van de bovenste extremiteiten, en moeite met coördinatie/samenwerking tussen ogen-handen, maar ook tussen handen onderling en handen versus onderste extremiteiten, mond en hoofd. Verder speelt de RHG een belangrijke rol in de ruimtelijke oriëntatie wat direct gelinkt is aan veiligheid.
Op gedragsniveau liggen er uitdagingen op het gebied van uiten van gevoelens en taalvaardigheid, aangeven van eigen grenzen, aanvoelen van grenzen die aangegeven worden door anderen. Moeite met spraak en articulatie en/of last hebben van stotteren. Ook zie je problemen met volharden in het afronden van taken of opdrachten.
Tenslotte zie je in het onderwijs niet alleen problemen met de pengreep/handschrift maar ook in het schrijven in de goede volgorde van cijfers (van links naar rechts), daardoor moeite met rekenen optellen/aftrekken enz. Ten aanzien van het schrijven van de cijfers en letters zie ik veelvuldig dat kinderen van onder naar boven werken als ze bijvoorbeeld een “t”of een “8 of 9”moeten schrijven. Deze kinderen hebben een hekel aan fijmotorische werkjes als knutselen of tekenen en/of worden gediagosticeerd met dysgrafie, dyslexie of dycalculie. Deze kinderen klagen vaak over pijn in de vingers, handen en schouders en hebben veel moeite om de ideale schrijfhouding ontspannen vast te houden.
Oorzaken van een niet geïntegreerde RHG zijn o.a. stress bij moeder in de zwangerschap, een stressvolle (= traumatische) bevalling voor het kind (te vroeg/te laat, te snel/te langzaam, alle kunstverlossingen en ingeleide verlossingen), of op latere leeftijd opgelopen trauma. Daarnaast is met de komst van de beeldschermen in alle vormen, de intensiteit van het oefenen met vingers en handen enorm afgenomen. Dit heeft een negatieve invloed op de rijping van het zenuwstelsel in het algemeen maar zeker ook op de specifieke verbindingen die de Motorische en Sensorische Cortex aansturen om die vingers en handen goed hun werk te laten doen. En nee (!) typen is geen vervanger voor schrijven !!! Schrijven is een meer complexe vaardigheid dan typen en zeer noodzakelijk voor goed en gezond algeheel functioneren.
Met reflexintegratie #MNRI werken we bij deze problematiek aan alle handreflexen om de rijping van het brein gericht te stimuleren en verbetering van manuele/ spraak/taal en rekenvaardigheden te realiseren. Dit doen we door middel van gerichte oefeningen, uitgelegd en meegegeven door een gecertificeerde MNRI behandelaar.